A igual que outros moitos relatos e histórias (cantares de cego, romances, sinsarralladas…) que na nosa sociedade foron sufrindo os cambios propios do proceso de transmisión oral, para o caso concreto do Val do Ulla observamos que moitas foron mesmo alteradas na orixe ao ser reutilizadas como cantares de Antroido. Adaptándose a estas novas necesidades perde o sentido polo que foron orixinadas e cobran o ton irónico e burlesco das festas de Don Carnal. Cómpre recoñecer que esta adaptación na época das máscaras garantiu que en gran medida chegaran a estes días, aínda que tras dunha imaxe de falsa identidade verbo de para o que foron creadas.

En torno aos muiños artéllanse unha potente rede social, centro de actividade económica e lúdica ao mesmo tempo, lugar de reunións e intercambios culturais. A sona deste lugares contribuíu a facer da muiñeira o ritmo máis identificativo de Galicia. Como recolle a recoñecida copla popular: «Unha noite no muiño, unha noite non é nada, unha semaniña enteira iso é muiñada»

Numerosos son os contos que obtivemos dos informantes. Algúns poñen a pel de galiña, como os casos que nos relatan abusos a mulleres por desalmados animais que, facendo uso da forza, sometían as mozas. Xunto a estas crúas historias, atopamos outras cheas de beleza e nas que o muiño servía de lugar de encontro para namorados que alí se daban cita. As anécdotas retranqueiras e humorísticas non faltaban, como reflicte o termo «fillos do muiño» atribuído aos rapaces concibidos neste lugar, mesmo consentidos fóra do matrimonio, xa que todos estaban ao corrente do acontecido. Estes relatos e outros moitos foron transmitíndose.

Só o recordo dos maiores e a transmisión oral de relatos-como os recollidos no lugar de Chaves, Lucí  á Señora Angustias Calo Carrillo- fan eco do que foron os muiños. Concretamente, alí inda hai quen lembra as peripecies que levaba a cabo » O  Marquixo» -así alcumado- personaxe masculino de idade madura e moi coñecido na contorna, xa que andaba tentando as rapazas novas dos arredores tratando de engaiolalas para logo dar boa conta delas. Con todo, estas meniñas xa estaban ben avisadas de tal personaxe para que non sucumbiran ás súas dotes de galán.

O concello de Teo, encravado ás beiras do Ulla, mantén a tradición dos Xenerais, que percorren todos os lugares da parroquia evocando aires paramilitares. Diante os «correos» montados da cabalo anuncian a súa chegada, a continuación e a pé os diferentes coros de bonito e de vellos, acompañados dos seus músicos, entran en escena interpretando cantares para a ocasión, rematando a actuación coas «vivas» dos xenerais dados ao cabeza de familia a cambio dun donativo. A escena repítese en todas as aldeas da parroquia rematando toda a comunidade nunha praza céntrica onde dan lugar os «atranques» ou «altos», enfrontamento verbal onde se fai alusión aos feitos políticos máis destacados transcorridos do ano pasado, tanto no ambito local coma no nacional.

Neste documento sonoro eliximos o canto de Antroido, que interpretou o coro de bonitos de Cacheiras no ano 1957, para lles render homenaxe a todas aquelas persoas que o fan posible, querendo destacar a figura do «poeta» creador das letras dos cantares e dos atranques, que polo regular vive na sombra do recoñecemento, sendo piar base -papel fundamental- no desenvolvemento da festa. Persoas que posúen o don de crear e dar voz a historias e feitos acontecidos na parroquia cun sentir moi irónico, cheo de retranca e algo de picardía. A través destas creacións podemos percorrer a historia e vivencias populares do concello de Teo.

A Don Hilario Teo Ferreiro, entre todos os existentes, para singularizar esta figura «alma mater» da nosa cultura, Nado en Raxó, Cacheiras, artífice de innumerables versos para o Antroido, e dicir, cantares e atranques (lírica do Entroido)que cultivou o longo da súa vida como unha faceta intrínseca á súa personalidade. Eliximos de entre toda a súa obra «O Ferreiro de Cacheiras» cantar que acadou moita sona na comarca e que narra en verso as artimañas deste home. Ponlle voz e melodía a Sra. Carmen da Castra, quen recorda á perfección a maioría dos cantares que foron no Antroido de Cacheiras. O seu coñecemento e participación carnavalesca non é por casualidade, ven lle herdado de seu pai, Don Xaquín da Castra, un dos maiores defensores neste xénero.

E xa para rematar quixemos incluír o son da gaita de fol, presente ata hai pouco nas comitivas, xa que axudará a entender a tradición dos Xenerais, tanxida por Don Ramiro de Angrois, o gaiteiro insigne dos Carnavais da comarca. Son incontables os anos nos que este home participou activamente na unión carnavalesca. Escoitamos a «Muiñeira dos tres estalos» así a denominou, peza moi recorrida por el para tocar nun cruzamento ateigado de xente cando acababa de cantar o coro.

Queremos renderlles así homenaxe a estas dúas figuras claves, ao noso entender, no Entriodo da Ulla, o recoñecemento público raramente sucede. Que sirva pois este pequeno traballo como recoñecemento ao seu labor na sombra.