De forma individual ou conxunto, os cantos de ronda seguen una `métrica libre´ en canto á súa extensión, é dicir, varían segundo o gusto do intérprete. Para a execución, unha persoa `guía´comeza o verso da copla e a continuación é seguida polos demais, deste xeito márcase o ton e a melodía a seguir que, polo xeral, xa é coñecida polos contiguos.

Mantemos a denominación de `ronda´ tal e como o definiron as nosas transmisoras, Gumersinda Sanjurjo, Manuela Castelao e Josefina Seoane, cantaban estas melodías cando rondaban (pasaban) polos diferentes lugares de volta ás súas casas.

Estes cantos eran interpretados pola mocidade mentres percorría os camiños. Nos tempos de antes o acceso ás aldeas eran tan precario coma dificultoso a través de corredoiras, carreiros, camiños de carro por onde discorría a vida da xente para desenvolver a actividade diaria e acudir a actos relixiosos, ir ao muiño, ás festas … Tales circunstancias obrigaban a facer os desprazamentos a pé ou como moito con tracción animal. Para acurtar tempos facíase uso de diferentes atallos que concorrían por medio de montes con moitas trabas, pasadoiros, fortes pendentes, zona de lama… que se vían agraviados coa escuridae por falta de luz artificial, o que os facía propicios para os ataques de maleantes e creaba consecuentemente un medo latente na sociedade.

Son moitas as historias que recollemos dos nosos informantes e que acontecían no transcurso dos desprazamentos como ter que pasar descalzos polo medio da lama ou do regato para non mollar e esnaquizar os únicos zapatos que se tiñan para ir á festa, e logo volvelos a poñer ao chegar ao baile. Outras tratan diferentes amoríos que se cocen polos camiños……

O canto que seleccionamos foi recollido en Cobas (Cacheiras, Teo),  as que no seu momento foron unas mozas moi festeiras e divertidas, coñecidas polas boas voces que gastaban, daban en cantar a calquera momento ou celebración, en festas coma o Entroido ou mesmo no traballo (raias). Elas, ao igual que moitas, tiñan o costume de cantar cando voltaban dos bailes pola madrugada, ou dunha malla que remataba de noite. Cando pasaban por una aldea era frecuente que entoaran cancións coma estas que podemos escoitar.

Aínda hai moita xente que recorda e añora oír una cantiga ou o son da nosa gaita de fol a altas horas da noite.

`Polo san Xoán sécalle una raíz ó pan, polo San Pedro

sécalle a do medio e polo Santiago fouciños ó agro´

Aínda que os tempos foron mudando, a nosa transmisora, a Sra. Mercedes,

cóntanos coma para as viaxes a castela se organizaban en cuadrillas e eran aloxados -ao igual que antaño- nos cubertos onde, como é de supor, non había camas xa que as dependencias da casa quedaban reservadas para uso exclusivo da familia ou estaban ateigadas de xente.

O feito de acudir a Castela á seitura realizouse durante séculos e supuxo una importante axuda para soster una familia e manter un equilibrio económico nas terras da montaña de Ourense, uns cartos `extra´ pagados por día traballado co suor da frente. Verbo disto véñennos á mente os versos de Rosalía de Castro.

`Castellanos de Castilla,

tratade ben ós gallegos,

cando van, van como rosas,

cando vén, vén como negros´

Os que ían eran maioritariamente os homes e levaban as mulleres máis fortes que axudaban no labor e daban folgos no traballo, nesta época do verán as terras da zona quedaban desertas, os seus paisanos emigraban por tempada da seitura a gañar un pesiño na `sega do pan´ en Castela. Foi así coma, a Sra Mercedes de Viana do Bolo, aprendeu `a gala´ este canto libre interpretado na sega xeralmente polo mayoral. Home encargados de marcar as pautas na sega e tamén de lles dar folgos ás cuadrillas mediante cancións que axudaban a evadirse por uns instantes do cansazo que provocaba este duro labor.

Os cantos das mulleres e dos mayorales das cuadrillas daban xenio arreo para que seguiramos coa labor cara a adiante. Son as palabras da Sra, Mercedes.

  Entre todo o repertorio extenso da Requinta de Lampai (Teo), decidimos escoller a Marcha da Procesión que eles interpretaban para tocar en tal ocasión, xa que é un ritmo que non presenta diversidade en canto a pezas pois, polo xeral, os grupos tan só manteñen una melodía ou dúas o máximo no repertorio para tocar a procesión.

Estas marchas foron introducidas entre finais do século XIX e principios do XX, o que mostra una relativa modernidade. A procedencia destas composicións remítenos as bandas de música que cubriron todo espectro de necesidades dentro da festa popular. Antigamente o ritmo para acompañar as procesións das andias dos santos eran variadas: jotas, muiñeiras e incluso pasodobres.

A peza que escollemos foi interpretada polo Sr. José María `o canteiro´ derradeiro gaiteiro vivo da requinta de Lampai e co que tivemos o pracer de conversar. Como ben indica o seu sobrenome era un bo picapedreiro, como moitos de Lampai que se dedicaban a isto. Nos anos corenta máis do 80% das familias de Lampai vivían maioritariamente da labor da pedra (extracción e transformación), pois según nos explica o Sr. José María `A pedra ademáis de dar traballo tamén daba de comer ós de Lampai´
Con 20 anos xa tocaba por min só, defendiame ben. Ó pouco tempo xa tratamos de formar a requinta e así foi, faciamos a tres veces por semana academia, primeiramente no lugar da Silva e logo xa no Vilar. Manuel Furelos era o que dirixía, el tocaba un pouco a gaita e outro pouco a requinta.

´Eu fun o que toquei de principio a fin na requinta, xunto con Andrés Penedo e Manuel do Vilar. Pasaron moitos gaiteiros pola formación, uns mellores e outros menos bos, pero sempre fomos pra diante. Acórdome moito de Manuel de Berxaus, el tocaba conmigo e seu irmán na requinta de Romero de Carcacía. Os dous eran moi bos gaiteiros, dos mellores que coñecin e mira que vin uns cantos. Tamén tocou Avelino de Carro; Olimpio; Perol; …. a percusión acordó; o bombo Francisco irmán de Andres e Sande da Grela e na Caixa ó primeiro foi Pepe da Silva, logo Pepe de Ferreiro e outros máis da parroquia.

Durante estes anos non faltou o éxito nesta Requinta de Lampai que encheu de boa música as festas da bisbarra.

Os romances remítenos a un xénero literario de tradición histórica na península ibérica e que podemos identificar como forma propia da lírica narrativa castelá.

Na atualidade é moi difícil atopar ‘transmisores’ que lembren estas historias, a temática do romance é moi variada, aínda que predominan temas coma: o marido enganado, os mitos de doncelas que se fan pasar por soldados, raptos de infantes, etc.., existindo diversas versións dos mesmos. Algunhas destas composicións atópanse fragmentadas, mentres outras sofren engadidos de novas pasaxes para complementar as partes esquecidas. Ás veces podemos atopar a fusión dun romance con outro, propio das actualizacións e recreacións constantes por parte dalgún interprete, proceso que engade valor e beleza á vez que enriquecemento continuo para a nosa cultura, mais tal variedade pode chegar a provocar dificultades á hora de os clasificar ou chegar a identificar o proceso evolutivo das historias.

De entre os máis coñecidos e estendidos pola xeografía galega cómpre destacar o ‘Romance de Gerineldo’, sen dúbida ‘o rei’ da nosa cultura romanceira tradicional, xa que consta de tantas variantes como intérpretes ten.

Un dato curioso é que os transmisores destas narracións na ampla maioría son mulleres que contan cunha avanzada idade, convertendo así a súa memoria lúcida no último refuxio vivo desta temática.

O noso concello é privilexiado en canto a transmisores de romances de toda índole e procedencia, hai lugar para todo tipo de narracións: desamores, infidelidades e épicas da guerra da Reconquista española tamén tiveron seu espazo no romanceiro. Grazas a eles chegou aos nosos días outra parte da historia (raptos, fazañas, triunfos e derrotas na batalla, heroes…)

De entre todos os romances recollidos no municipio, decidimos elixir o interpretado pola Sra. Aurora Matos Iglesias no que nos narra a historia do desengano ante o altar. Sabemos que a maioría destas composicións non ten unha melodía específica e a nosa transmisora é quen  de lle outorga a propia do lugar.

Existen outras variantes máis longas, incluso algunhas provenientes do texto de cordel, que por exemplo interpretaban os cegos ou músicos ambulantes das feiras, ‘delatados’ pola melodía empregada na interpretación.

Os Maios ou Madamas na provincia da Coruña.

Nos últimos días de abril e primeiros de maio teñen lugar estas celebracións nas cales mulleres e homes se xuntan para cantar. A alegría polo espertar da natureza maniféstase nestas datas en diferentes lugares do mundo e de forma moi diversa. Ritos ancestrais cheos de colorido na nosa cultura solicitan na festividade das flores evitar o mal fario nos campos e poder ter unha boa colleita.

O espertar da natureza conleva o renacer do sentimento amoroso e, consecuentemente, o canto á beleza que nace arredor do xénero femenino quedará patente musicalmente nas Madamas.

Segundo varios dos nosos transmisores, e coincidindo coa orixe destes cantos, recordan dos maiores do lugar que estas pezas se interpretaban no mes das flores, mais co devir do tempo pasaron a ser propias do mes de decembro producíndose unha adaptación destes cantares ao ciclo natalicio, cuestión que explica a preseza dunha  licenza, a modo de introdución, nos primeiros pés na que se lle solicita permiso aos presentes para a interpretación e finalmente remata solicitándose o aguinaldo,como propio das composicións do ciclo de Nadal.

As madamas en comparación con outras cantigas propias dos maios, tematicamente, non teñen nada que ver, de feito moitas destas últimas recollidas na zona de Pontevedra e Ourense teñen un espíritu crítico político-social que non posúen as madamas. O que se facía era unha descrición desde a cabeza ata os pés dunha determinada muller, mencionando as súas cualidades físicas e destacando os seus atributos desde o cabelo, ollos, peitos…

Esta composición tan fermosa, propia do maio, recollémola no lugar de Brates – concello de Boimorto-.  Vai en honor a todos os veciños de Brates e en especial o Sr Cacharrón que fixo posible a gravación deste documento sonoro.

[audio mp3=»http://www.aregionalista.es/mp3/CiclodoAno/Madamas.mp3″ preload=»true»]