Archivo de la categoría: Mención Especial

Mención Especial

Eventos, Homenaxes, Mención Especial, Trasmisores

PANXOLA DE FIN DE ANO.

Boqueixon (4)O Sr. José Castro `Costiña´da parroquia de Lamas-Boqueixón. foi un dos mozos, de saír a cantar as panxolas, de ir casa por casa pedindo licenza, de bailar sobre o chan das cociñas no tempo do Nadal ………..

Segundo lembra o noso protagonista, o Sr. Costiña. –Para facer máis loables os cantos, os mozos repartíanse en dous bandos alternando nos pés, a gaita de fol marcaba a cadencia a seguir e dependendo da capacidade de cada un farían voces altas ou baixa. Para diferenciarse as parroquias empregaban tons identificativos, propios de seu, así deste xeito se varios panxoleiros coincidían na mesma eira a cantar, algo que ocorría en casas fortes de labrada como era a de Pazos de Rubio, onde pasaban ata cinco comparsas de panxoleiros, eran claramente diferenciados e debidamente atendidos.

Este canto de fin de ano remite aos textos interpretados na noite do 31 de decembro ao amencer do día seguinte, primeiros de ano. Os versos fan alusión á chegada do Aninovo co que se espera un tempo mellor que deixe atrás o malo do pasado. No mesmo faise mención ao sufrimento de Xesucristo, alegoría entre o ben e o mal como condición de pecadores que seremos xulgados polas accións acometidas; xunto a isto, a alusión a un dos primeiros milagres, dos máis estendidos na tradición, atribuídos ao neno Deus que narra como na fuxida a Xerusalén lle devolve a vista a un cego, logo de que este lle dea una froita.

A información facilitada polo don José Castro Suárez `Costiña´alcumado así polo nome que recibe a casa onde vive, resultou de especial relevancia xa que foi a única persoa capaz de recordar á perfección o ton e as letras das panxolas cantadas na parroquia de Lamas. De feito, e durante  moitos anos, oficiou de panxoleiro cantando con gaiteiros como: Sr. Basilio de Rodiño, o Sr. Rosende `O da gaita Grande´ o Sr. Pepeiño  da Casa Nova de Rodiño pequeño,…..

Neste corte sonoro deixamos constancia da riqueza e saber das nosas xente, como o Sr. Costiña.

Eventos, Homenaxes, Mención Especial, Trasmisores

CANTO DE CARRETEIRO. MANUEL NIEVES.

Manuel Nieves e Carmen Mareque Picón. Deseiro-Sergude. Boqueixón.

Boqueixon (17)De par do noso amigo José Caneda Mareque realizamos moitas viaxes polos lugares de Sergude, Lamas, Vigo, Rodiño,… Na primeira visita aos seus familiares en Deseiro de Arriba, coñecemos a Manuel Nieves e a súa dona Carmen Mareque. Xunto a eles recordamos cousas –das de antes– son das derradeiras persoas que viviron foliadas na parroquia, como se xuntaba a xente no lugar para, ao abrigo, bailar o solto ao son da pandeireta.

Mentras conversábamos, os noso protagonistas alternaban cantando, nunha destas o Sr. Manuel comezou a botarlle unha melodía das que acompañaban o paso dos carreteiros, sendo a súa voz aos  noventa anos mostra suficiente para comprobar nela o sentimento dun bo cantador. Reflictir que o noso protagonista aprendeu estas coplas dun carreteiro de Ardilleiro –Ramón do Cabreiro.- aquel home cantaba que o levaba o demo¡ segundo baixaba do Pico escoitaba a súa voz resoar no fondo de Sergude, era increíble e eu como me gustaba moito cantar e daquela cantaba ben porque a garganta axudaba, escoitaba aquelas coplas e xa me quedaban retidas na cachola.

Lonxe das comodidades que nos rodean na actualidade, a vida ao carón da natureza dos nosos transmisores era dura e sufruda, mais estimulaba lazos de convivencia vecinal reforzando os vínculos que os unían. Como recodan Manuel e Carme: Criámonos nun momento no que as casas e eiras estaban abertas, pasabas dunha para outra sen máis. A comida repartíase con quen fora e dentro da pobreza que había compartíase cos máis pobres. Eramos todos máis ou menos iguais.

O modelo de sociedade perdido axuda a entendermos  o por que da unión existente nas celebracións comunais. Hoxe ao par que esta desaparece, vanse co tempo as tradicións no pobo.

Vai na memoria de don Manuel Nieves este canto de carreteiro. Onde queira que este, a súa voz siga a resonar dende o máis alto do Pico….

BOQUEIXÓN. Música e Tradición.

Homenaxes, Mención Especial, Xeral

LINO RODRÍGUEZ SALGADO. Igrexa-Boqueixón.

Boqueixon (24) A historia de como se fixo gaiteiro este home é tan curiosa como real. Sendo un mozote de quince anos polas festas da parroquia en Boqueixón, o San Roque, contrataran uns gaiteiros afamados da comarca…… Un cuarteto tradicional ben chulo, con aquelas monteiras altas e floridas, eran os      gaiteiros de Cacheiras chamados –Os Enxebres– á fronre un home xa feito que coxeaba algo dunha perna …como lle daba solás a aquela gaita…. 

Aquel día o Sr. Lino quedou prendido daquela música, marabillado por se converter nun deses gaiteiros repoludos, deuses das festas. Tal teima e admiración levouno a facerse cunha gaita e, inda que só tiña a metade dos cartos, foi falar con súa nai para convencer o pai e poder facer realidade o soño de ter una gaita na que tanxer: A verdade é que a meus país o son da gaita de fol gustáballes moito e iso tamén axudou, Daquela a gaita valera 30 pesos no taller dos Gómez, en Ardilleiro, moitos cartos na altura, case que por sesenta mercabas una vaca; para facernos una idea: un capricho.  Botei tres meses practicando sen parar, acudin xunto de -O Bico fendido- aprender a facer palletas dun mango de escoba de cana….

A primeira tocata que fixen foi cando me viñeron buscar as mozas do lugar; daquela non había outra diversión e todos querían a foliada de gaita. Alá   marchei, cansei de tocar no baile toda  a noite, por aquel entón había demanda para ir tocar, eramos poucos gaiteiros e moitas festas. Para que a cousa fose mellor preparei un conxunto con batería con dous cuñados meus: Francisco Martínez ó tambor e Amado Martínez ó bombo. Os instrumentos conseguimolos na Casa do Porto en Codeso, dous irmáns Mansamino e José, quen acompañaron por contrata durante anos a gaiteiros de sona coma O Bico fendido.

O que máis me gustaba era ir tocar a panxoliña. Cando os vellos do lugar cansaron preparei un conxunto ben bo, cuns mozos que tiñan unas voces extraordinarias, eran os irmáns de Brexo de Boqueixón. un mes antes do Nadal, xuntabámonos na casa vella da Igrexa para faser academia á noitiña.

Aos seus 90 anos recorda con nostalxia aqueles anos de gaiteiro na mocidade, do esforzó económico que fixeran seus país. Cando lle preguntamos polos temas que tocaba fálanos de pateados, muiñeiras, agarrados,…pero dos seus dedos saen temas populares, como: A Carolina, Ramboia, Pájaro pinto,…para este traballo escoitaremos A Rianxeira tan apropiada para estes días de setembro.

BOQUEIXÓN, Música e Tradición.2014

 

Homenaxes, Mención Especial, Xeral

CESÁREO VILLAR VAAMONDE. A Granxa.

Boqueixon (37)

 

Para comprender a idíosincrasia do cuarteto Airiños do Pico antes temos que falar dos antecedentes que o orixinan e para tal efecto tivemos o pracer de coñecer a don Cesáreo Villar Vaamonde quen aos seus 100 anos loce una memoria envexable, pouso de todo unha vida.

Nado en san Miguel de Sarandón, lugar onde os seus país foron caseiros nos bens do Conde durante un tempo, trasladaríase coa familia ao lugar onde hoxe inda reside na Granxa-Boqueixón, alí mercarían propiedade xunto ao igrexario.

A relación de don Cesáreo coa música comeza aos once anos, cando de xeito autodidacta aprendeu a tocar cunha frauta traveseira de madeira que súa nai lle mercara na feira da Estrada, posiblemente do obradoiro de Riobó. A sorte acompañaríao na instrucción do devandito instrumento: …..Deuse a casualidade de que un fillo do caseiro sabía tocar a frauta e un día cando iamos para o monte co gando coincidimos …..Eu levaba a miña frautiña e el a súa, pola que me foi ensinando as notas….e asi aprendin música.

Xa instalado na Granxa, o noso protagonista comezou a facer labores de sancristán: coidar o camposanto, tocar a campá, axudar á misa… A cambio dos meus servizos pedinlle una gaita e así, con 17 anos, foi cando a encarguei no taller dos Gómez de Ardilleiro. Lembro que soaban moi ben, moi claras as notas no punteiro, preparábanas e logo vendíanas na casa ou nalgunha feira como na festa do Pico. 

O paso do tempo fixo que Sr. Cesáreo fose calmando a teima de bo gaiteiro conformando un conxuntiño ben xeitoso acompañándose dunha boa percusión: Xa con aquela gaitiña practiquei ben e saín tocar, xa un se defendía coa gaita grileira con ronqueta e media ronqueta axudado por bombo e tamboril. Estes cambiaban segundo quen estivera libre, teñen vido moito os irmáns Porto, de Codeso, moi bos á percusión.

Eran os anos da preguerra nos que a xente se devertía cao presenza dun conxunto de gaitas. O noso protagonista recorda facer o baile no mesmo domingo de Pascua: …A mocidade acudía en multitude aos bailes. Ás veces tiña de desprazarme na besta ata a festa que tocase e botabamos o día fóra., .. Lembro que una das máis afastadas foi en San Pedro de Ribeira-Touro. fomos pola maña e regresamos a noite..

Tal divertimento e bo ambiente entre a veciñanza viuse truncando co conflito bélico que mudou a historia de España e do que Cesáreo foi partícipe: …Cando a cousa mellor ía estalou a Guerra Civil e paralizou todo….Ao vires da fronte meu irmám Inocencio, moito máis novo ca min, estribillaba algo na gaita e saímos gañar unas perras… Cesáreo, hoxe un veterano da quinta do 36, con 20 anos pasou toda unha guerra en infantería no bando franquista e, como á maioría dos mozos non lle deron a elixir bando.

Logo do conflito bélico, no ano corenta Cesáreo casa con María Agrelo Souto, de Codeso. e desta unión nacen varios fillos, pero tan só Cesáreo Villar Agrelo (1945) mostra interese pola música. Co paso do tempo, o mestre accede a lle ensinar ao seu fillo a tocar a gaita ata que a progresión leva o descendente a fundar os Airiños Do Pico, un cuarteto con dúas gaitas en Si bombo e tamboril.

Boqueixón…Música e Tradición.2014

 

Homenaxes, Mención Especial, Xeral

Adeus a Palmira ‘de Picón’

Palmira "de picón"O luns pasado 27 de maio deixábanos aos 97 anos unha mestra da vida e cantareira de corazón: Palmira Balado Gil -Palmira ‘de Picón’. Veciña de Cacheiras-Teo, encheunos de agarimo coa súa participación como transmisora na edición e presentación de Vámola alboreando. Músicas de Teo.

Permanecerás na nosa memoria.

 

 

 

 

 

[audio mp3=»http://www.aregionalista.es/mp3/Varias/Palmiradepicon.mp3″ preload=»true»]

Homenaxes, Mención Especial, Persoeiros da Terra, Xeral

Vámola Alboreando – Os Enxebres de Cacheiras

 

Se falamos de cuartetos enxebres na nosa comarca de Santiago temos que facer referencia ao cuarteto da Chaparra liderado por Aurelio Sixto Novio, pois foi o que máis influíu na música tradicional do lugar, modelo a seguir en toda a contorna. Mestre de numerosos gaiteiros como Sr. Pedroso das Casas Novas quen ricibíu clases da man de Aurelio. Tralo conflito bélico do 36, o Sr. Manuel Landeira acode xunto a Manuel Otero de Bornais, compañeiro de Sixto, con quen dá os primeiros pasos do que pronto sería o seu propio cuarteto en Cacheiras.

Peza clave neste estudio sería Marcelino Gondelle que aos seus máis de 90 anos recordou para nós a súa historia musical,como el di: Fun moi afortunado ao tocar con Sixto da Chaparra, un gaiteiro que lle facía fronte ao mesmo Cachafeiro, sen lle envexar nada. A principios dos corenta comenza a tocar no cuarteto liderado polo Sr. Landeira, onde coñece ao Sr. Munín do Eixo (Sta. Lucía) que se consolidou como compañeiro durante case que vinte anos. O Sr. Gumersindo Munín aprendeu solfa da man do cura de Aríns, a súa primeira actuación cos Enxebres foi no ano 43 no lugar de Pai da Cana (Conxo). Logo chegarían distintos premios e distincións a este cuarteto emblematico de Cacheiras.

Nós destacamos que os Enxebres poden ser considerados como un grupo profesional da música tradicional, pois aínda que todos tiñan outras tarefas ou ocupacións a maior parte da súa actividade estivo vinculada á música remunerada, convertendo a súa vocación nunha profesión e nun xeito de vivir.

Escoitaremos un pasacalles interpretado polo Sr. Marcelino e o Sr Munín. Este popurri de pasodobre e muiñeira non é máis que unha interpretación de «A volta da festa», gravado polos Soutelos de Montes. eles, os Enxebres de Cacheiras, recoñecen que escoitaron nun magnetofón esta melodia e lles gustou tanto que decidiran aprendela axiña para a incorporar no repertorio. Ao non lle coñecer o nome  titulárona « Pasodoble Cacheiras«, en homenaxe ao lugar do que eles proviñan.

 

 

 

Mención Especial

Paulino do Vinculeiro

Corría o mes de novembro do 2006, cando decidimos facerlle unha visita ó Sr. Paulino Levorán Seoane, máis coñecido como «Paulino do vinculeiro» coa clara intención de facerlle unha simple entrevista, xa que el era un dos últimos carreteiros que quedaban no noso concello. Relatándonos historias incribles comezou aquela tarde de domingo: o estraperlo, os subornos no fialato, enganos aos gardas da vila, como dicía el: «a vida mesma nunha época moi dura»; e no medio de tantas e tantas historias xa algo afónico comezou a cantar un deses cantos que se facía acompañar nos traxectos de carreteiro, coa súa variña na man, e cuberto por un sombreiro de ala botou a andar unhas coplas desas que hai anos se podían escoitar polos camiños e corredoiras, ao igual que o asubío do carro que o acompañaba no traxín de ir dun lugar para outro.

Sen dúbida ningunha o que máis nos chamou a atención do Sr. Paulino foi o seu enorme sentido do humor, levado á ironía con moita retranca, por suposto sempre sen lle faltar ao respecto a ninguén. Cada historia que contaba dábanos unha lección maxistral do que era a vida mesma, e detrás de todos estes relatos agochábase unha ensinanza, xa que el consellos non daba. O noso protagonista consideraba que «cada home ten que vivir ou afrontar o destino para o que naceu, eu nacín para carreteiro».
Conversar con Paulino era como retroceder no tempo hai máis de sesenta anos, grazas á súa memoria recordaba como era a vila de Santiago, os seus arredores e sobretodo os camiños que levaban a ela, unha ampla visión de como se vivía e que é o que acontecía naqueles anos tan difíciles da posguerra.
O oficio de carreteiro aprenderíao de moi rapaz, da man de seu pai que tamén o exercía. Sendo un pícaro xa axudaba a carrexar cos bois e con só quince anos xa relevou a seu pai. Pouco a pouco iría coñecendo as delixencias deste, pero tamén a dureza que se reflicte neste verso que el aprendeu:

«A vida do carreteiro

é unha vida empenada

nin come carne nin oi misa

nin durme na cama»

Moitas das horas de viaxe de Paulino, e de calquera outro carreteiro, transcorrían cando o sol xa pechara: «Éche ben certo! A maior parte do tempo, sobretodo das noites, pasabámolo polas corredoiras. Un chegaba tarde á casa e ó día seguinte había que madrugar ás cinco ou seis da mañá para gañar 15 pesetas das de antes. De feito, as noites son tan fermosas como traicioneiras, dous ou tres quilómetros a pé e outros montado no carro para así enganar o sono e chegar ó destino».
As andainas de Paulino transcorreron sempre na compaña dos seus bois, compañeiros de viaxe: «Eran os meus amigos, nobres e humildes, capaces de voltar á casa eles sós e bruar á porta para avisar que xa chegaramos».

Moito mudaron os tempos dende aquela. Se comparamos cos actuais carreteiros (camioneiros) apenas existían nos longos traxectos pousadas onde facer parada e poder mollar a boca ou refuxiarse dunha treboada. Atrás quedan aqueles días onde se oía cantar o carro, orgullo do seu dono, polos camiños e corredoiras que cruzan os lugares do país.

A través da figura e en memoria do Sr. Paulino, finado este 2012, queremos recordar e pór en valor o labor dos carreteiros do país, profesión que coma outras tantas xa forma parte dos oficios de antano e son patrimonio inmaterial galego.

 

Homenaxes, Mención Especial

O Gaiteiro de Pacios – A Fonsagrada

O pasado sábado 27 de novembro 2010 a Fonsagrada tinguiuse de loito xa que despedía a un gran gaiteiro e mellor persoa, Don Justo González Bolaño, máis coñecido como Justo de Pacios, «da casa do rego».
Aos seus 81 anos deixounos o que consideramos coma un mestre gaiteiro. Aqueles que tivemos a sorte de o coñecer sentimos tamén a perda dun amigo, dunha persoa entrañable a cal tiña unha filosofía de vida intrínseca á súa forma de vivir e de sentir este mundo.
Corría o ano 1998 cando, levados da man de Don Aquilino Fernández, fomos visitar o seu amigo e compañeiro de fatigas, e de afección pola caza, o Sr. Justo. Moitos eran os lazos que unían estas dúas persoas. Con tal anfitrión, o señor Justo non dubidou en sacar a gaita para ofrecernos o mellor do seu repertorio de tal xeito que axiña comprendemos a magnitude da calidade e virtuosismo de seu coma músico.
O seu gusto e bo facer pola nosa música levouno, en anos de mocidade, a formar un quinteto -presenza de clarinete- cos seus veciños da Puebla. Co seu compañeiro «Pardiñas»  e outros chegaron a acadar gran sona na comarca. Co paso dos anos, e máis na actualidade, foi moi recoñecido e famoso no mundo da gaita galega por unha peza que el interpretaba ‘do lindo’: «O xiriguelo de Pacios», moi recorrida polos gaiteiros en concursos ou exhibición, xa que require dun gran tempero e destreza, ao igual que o restante repertorio de Don Justo.
Para toda a súa familia, e en especial para a súa dona Celia Pérez Maguide, o noso máis sentido pésame.
Homenaxes, Mención Especial

Juan Alén. Acordeonista en Cacheiras, Teo

No interior dos lindes teenses xermolou un fructífero número de acordeonistas que se espallaron alén do noso municipio. Entre eles, o Sr. Juan quen, en diversas ocasións, foi capaz de nos transmitir o seu legado materializado en extensas sesións, rescatadas da súa memoria e que conformaron un amplo repertorio propio dos acordeonistas da terra.
O Sr. Juan de Alén converteuse nun dos últimos tanxedores de acordeón diatónicos de tantos que poboaron Teo; só en Cacheiras contabilizamos uns dez, cifra bastante elevada para o pouco recoñecemento que se lle deu ata o de agora:
Juan de AlénDaquela eramos moitos os mozos que tocabamos o acordeón; Sabino de Munín, Alfonso de Raxó, meus primos de Cobas…; unha chispa deles, había moita afición.
Homenaxes, Mención Especial

Na Memoria do Sr. Roberto Casal

Roberto Casal DevesaA tradición e gusto pola etnografía galega xermolou en nós nos centros culturais e asociacións folclóricas do lugar de orixe de cada un, neste caso no Centro Cultural “Rosalía de Castro”, de Cacheiras. Todo comeza alá pola década dos noventa, cando algúns dos maiores do Centro, movidos polas ansias de recoller e recompilar todo tipo de información sobre os bailes, músicas e costumes de raíz dos nosos arredores, levamos a cabo un importante traballo de campo que aínda hoxe se conserva en devandita  asociación teense.
Pasados uns anos volvemos a vista ao pasado e visualizamos algúns destes traballos de campo, entre as gravacións chamounos a atención un bailador e o seu tanxer nos pasos da muiñeira nos que contrastaba axilidade de pés e elegancia na trasmisión perfecta daqueles movementos.
Logo de facer as pertinentes pesquisas fomos dar con este mestre do baile o mesmo día da festa de Sergude, (era nativo de Lestedo, aínda que pasou a maior parte da vida en Rodiño-Sergude). O gran recoñecemento do que gozaba entre os veciños como gran bailarín do solto facilitounos moitísimo a localización do noso protagonista, o Sr. Roberto.

Roberto Casal Devesa

O noso amigo nunca tivo ningún reparo en transmitir os seus coñecementos a aqueles que alí se achegaban, el era moi consciente de que o de bailar o solto estaba a ser esquecido, xa ninguén bailaba nas festas ao son das músicas.
O bailar en verbas do Sr. Roberto non só se limita a executar uns pasos, é moito máis:
“Unha cousa e bailar e outra, moi distinta, é trasmitir. Para isto, un ten que bailar coa parella seguindo a música pero, ante todo, mostralo con todo o corpo. Non vale de nada marcar moi ben cos pés se a cabeza e os brazos van para outro lado, sempre hai que ir axeitados ao baile”.
Dende logo el nacera con ese don, algo innato que se levaba dentro e xermola con só escoitar a música. Lembra que xa dende neno o baile lle levou moita idea, aprendía axiña e dunha maneira rápida: “non me levaba tempo ningún”. De feito, cando comezaba a bailar nas festas ás que acudía era quen de atraer sobre el as miradas dos alí presentes, por moi remisos que foran a estes bailes. Así nolo demostrou nunha das visitas pois, con case oitenta anos, comezou a debuxar uns pasos cos pés ante os que quedamos marabillados.

Roberto Casal Devesa

Consciente do esquecemento no que ía caendo o baile solto, o Sr. Roberto amosou unha vontade constante por ensinar e transmitir, algo que o convertía nunha persoa entrañable. As ganas de adoutrinar no folclore aos que tiña ao seu redor nunca faltaron, en especial aos seus fillos, aínda que xa estes bailes non tiveran a aceptación social de antano entre a mocidade.
O Sr. Roberto Casal Devesa, foise aos 92 anos de idade deixándonos os mellores recordos como conservador-loitador empedernido do folclore galego. A el o noso máis sincero cariño e agradecemento.