Xeral
O 31 de decembro participamos no Luar da CRTVG interpretando da man do mestre Xermán V. Soneira «Con el culo al Aire» un tema incluído no traballo de investigación -A gaita de fol no Brasil- Actividade subvencionada pola Deputación da Coruña. http://www.aregionalista.es/wp-content/uploads/2022/01/luar2021.mp4
Despois dun ano arduo de traballo, por fin ve a luz o noso traballo de investigación sobre a Gaita De Fol No Brasil.
O noso maior agradecemento a todas aquelas persoas que puxeron o seu grao de area para que esta actividade acadara cos obxectivos marcados, en especial, aos nosos protagonistas gaiteiros do Brasil, Germán V. Soneira e Luis Martínez Blanco, ás súas familias, á comunidade galega en São Paulo, que forma o colectivo “Lembranza e Agarimo”, e, con moito agarimo, ao compañeiro e amigo de fatiga, Fernando Daparte, quen fixo de intermediario do outro lado do charco.
Agradecer a financiación achegada polo departamento de Cultura da Deputación da Coruña.
“Actividade subvencionada pola Deputación da Coruña”
Os nosos músicos no Brasil.
Luis Martinez Blanco, teense de proa, que por convicción e por paixón, foi músico de profesión no Brasil. Ademais de tocar en concertos e festivales coa “Orquestra Solera de España” tamén fai arranxos e ensina música na casa de Galicia de Sao Paulo. Para levar este soño musical, non dubidou en afiliarse ao sindicato de músicos profesionais no estado de São Paulo, o cal proporciona asesoramento e cobertura neste oficio. O noso agradecemento a xente do coro Grupo Grupo Lembranza e Agarimo de São Paulo https://www.facebook.com/lembranzaeagarimo/e Sociedade Hispano – Casa de Espanha por colaborar neste proxecto: A Gaita de Fol no Brasil.
“Actividade subvencionada pola Cultura da Deputación da Coruña» Cultura da Deputación da Coruña https://www.facebook.com/daccultura/
Lembranza e Agarimo.
En 1954, Don Luís Martínez Blanco chega ao Brasil coa súa gaita, do obradoiro dos Poceiro (Pontevedra) e se constitúe o conxunto, á imaxe e semellanza a #Aires da Terra (Perfecto Feijóo·Pontevedra), Grupo Lembranza e Agarimo: todavía en activo, baixo a dirección do amigo Fernando Daparte (director musical) e a súa tía Mary Daparte (dirección de baile). A partituta que achegamos, corresponde á melodía de #Xota vella: posiblemente, a primeira peza interpretada pola gaita de fol no Centro Galego de São Paulo (Brasil).
O noso agradecemento a O Xaneiro Luís Xaneiro pola transcrición e a xente do coro Grupo Lembranza e Agarimo https://www.facebook.com/lembranzaeagarimo/de São Paulo e Sociedade Hispano – Casa de Espanha por colaborar neste proxecto.
“Actividade subvencionada pola Deputación da Coruña» https://www.facebook.com/daccultura/Cultura da Deputación da Coruña,
Moita da nosa xente paisana que emigraban tiña coñecementos de solfa. Luís Martínez Blanco foi un deles, quen ademais de ser un bon gaiteiro, era saxofonista. Formouse na Banda Artística de Vilariño (Teo, 1941 – 1973) baixo a batuta de Don Gervasio Salgueiro Estévez: fundador e mestre da banda, quen ensinaba, de balde, solfa e instrumento aos rapaces da contorna interesados pola música. Luís, músico teense, destacou como interprete de saxo en São Paulo (Brasil), na `Orquestra Solera de España’, onde acadou un grande éxito na diáspora. Actuou durante dúas décadas ininterrompidas, nas que se mesturaba ritmos tradicionais (jotas e muiñeiras), temas de moda (década dos 60-70) ou paus brasileiros (samba, bossa nova…).
O noso agradecemento á Familia Martínez de Rarís e a Casa de Galicia de São Paulo. Grupo Lembranza e Agarimo https://www.facebook.com/lembranzaeagarimo/e Sociedade Hispano – Casa de Espanha.
“Actividade subvencionada pola Deputación da Coruña” Cultura da Deputación https://www.facebook.com/daccultura/ Cultura da Deputación da Coruña
Oito anos despois da chegada do ilustre músico teense, Luis Martínez Blanco, a São Paulo, en 1962, entra a formar parte do conxunto Grupo Lembranza e Agarimo o mestre Xermán Vázquez Soneira, o gaiteiriño dos Hnos. Lamas, levando aire fresco á formación coa aportación de pezas do sexteto Enxebre de Cornide·Teo. Neste intre, nace unha amizade eterna – compañeiros de fatigas- entre os dous grandes gaiteiros, Luís e Xermán. Máis dunha década dedicada á música na diáspora prolongándose no retorno ao país. Con eles, centos de aventuras, historias e melodías que resoan aínda no maxín e forman parte da cultura inmaterial galega. No recordo está presente Brasil, país que os colleu cos brazos abertos, dándolles unha oportunidade de prosperar.
“Actividade subvencionada pola Deputación da Coruña https://www.facebook.com/daccultura/Cultura da Deputación da Coruña Grupo Lembranza e Agarimo https://www.facebook.com/lembranzaeagarimo/ Sociedade Hispano – Casa de Espanha
Luís Martínez Blanco, nado en Rarís (Teo), foi o primeiro gaiteiro da Casa de Galicia en São Paulo (Brasil.1955). O teense de berce emigra ao Brasil, no ano 1954, na procura dunha nova vida. Neste mesmo ano xéstase a irmandade galega de São Paulo, da cal formará parte activa toda a súa vida. O Sr. Luís, con coñecementos de solfa, oficiará de gaiteiro e mestre na coral `Lembranza e Agarimo´ durante décadas, alternando a súa profesión de canteiro coa súa paixón pola música. Dende A Regionalista, queremos visibilizar a vida e obra deste galego de proa que coa súa gaita de fol, levou un anaco de terra ao Brasil.
O noso agradecemento á Familia Martínez de Rarís e a Casa de Galicia de São Paulo. “Actividade subvencionada pola Deputación da Coruña” Cultura da Deputación da Coruña https://www.facebook.com/daccultura/Grupo Lembranza e Agarimo https://www.facebook.com/lembranzaeagarimo/ Sociedade Hispano – Casa de Espanha
A visión dada polos nosos maiores achegaranos ao Nadal dos tempos de antes co propósito de entender como se vivía a festividade natalicia. Na viaxe realizada tivemos a sorte de atoparnos con transmisor@s, que nos darán una visión xeral, centrándonos nos cantos propios deste tempo do ano.
Nas terras da Ulla os cantos natalicios son coñecidos como panxolas de Nadal; Dentro deste ciclo clasificamos os cantos segundo a temática e coincidindo cos días máis destacados: Noiteboa, Fin de ano, Aninovo e Reis. O procedemento era sempre e o mesmo, no día da conmemoración xuntábanse polo serán os panxoleiros; Comenzaba a andaina casa por casa pedindo licenza entrando nas eiras o son da gaita de fol. Se daban licenza, cantábase e a cambio recibían un aguinaldo, sendo convidados a entrar na casa a tomar algo onde se interpretaba outra peza como agradecemento. Cos cartos recadados era costume organizar un baile no tempo do Entroido.
A señora Pura de Sanin (Sergude-Boqueixón) quen, segundo lembra, a primeira cantiga que aprendeu con seis aniños grazas ás monxas que había en Lamas foi esta Canto de Noiteboa, xa hai máis de setenta anos. –Leváronme dúas-tres noites para a súa casa ata que aprendin para logo cantala na Igrexa- . Chámanos poderosamente o feito de que estea íntegramente en galego una narración destas características, con connotacións relixiosas en torno ao nacemento do neno Xesús. Cómpre reflectir que este canto non pertence ao ciclo propio dos panxoleiros, senón que a interpretación se reduce á celebración da misa solemne no día 25 de novembro. o que explica que non manteña os patróns das panxolas ( licenza e petición de aguinaldo).
Dicir que é una delicia escoitar o son belo que nace da gorxa da señora Pura de Sanín.
BOQUEIXÓN Música e Tradición. Libro CD.
A historia de como se fixo gaiteiro este home é tan curiosa como real. Sendo un mozote de quince anos polas festas da parroquia en Boqueixón, o San Roque, contrataran uns gaiteiros afamados da comarca…… Un cuarteto tradicional ben chulo, con aquelas monteiras altas e floridas, eran os gaiteiros de Cacheiras chamados –Os Enxebres– á fronre un home xa feito que coxeaba algo dunha perna …como lle daba solás a aquela gaita….
Aquel día o Sr. Lino quedou prendido daquela música, marabillado por se converter nun deses gaiteiros repoludos, deuses das festas. Tal teima e admiración levouno a facerse cunha gaita e, inda que só tiña a metade dos cartos, foi falar con súa nai para convencer o pai e poder facer realidade o soño de ter una gaita na que tanxer: A verdade é que a meus país o son da gaita de fol gustáballes moito e iso tamén axudou, Daquela a gaita valera 30 pesos no taller dos Gómez, en Ardilleiro, moitos cartos na altura, case que por sesenta mercabas una vaca; para facernos una idea: un capricho. Botei tres meses practicando sen parar, acudin xunto de -O Bico fendido- aprender a facer palletas dun mango de escoba de cana….
A primeira tocata que fixen foi cando me viñeron buscar as mozas do lugar; daquela non había outra diversión e todos querían a foliada de gaita. Alá marchei, cansei de tocar no baile toda a noite, por aquel entón había demanda para ir tocar, eramos poucos gaiteiros e moitas festas. Para que a cousa fose mellor preparei un conxunto con batería con dous cuñados meus: Francisco Martínez ó tambor e Amado Martínez ó bombo. Os instrumentos conseguimolos na Casa do Porto en Codeso, dous irmáns Mansamino e José, quen acompañaron por contrata durante anos a gaiteiros de sona coma O Bico fendido.
O que máis me gustaba era ir tocar a panxoliña. Cando os vellos do lugar cansaron preparei un conxunto ben bo, cuns mozos que tiñan unas voces extraordinarias, eran os irmáns de Brexo de Boqueixón. un mes antes do Nadal, xuntabámonos na casa vella da Igrexa para faser academia á noitiña.
Aos seus 90 anos recorda con nostalxia aqueles anos de gaiteiro na mocidade, do esforzó económico que fixeran seus país. Cando lle preguntamos polos temas que tocaba fálanos de pateados, muiñeiras, agarrados,…pero dos seus dedos saen temas populares, como: A Carolina, Ramboia, Pájaro pinto,…para este traballo escoitaremos A Rianxeira tan apropiada para estes días de setembro.
BOQUEIXÓN, Música e Tradición.2014
Para comprender a idíosincrasia do cuarteto Airiños do Pico antes temos que falar dos antecedentes que o orixinan e para tal efecto tivemos o pracer de coñecer a don Cesáreo Villar Vaamonde quen aos seus 100 anos loce una memoria envexable, pouso de todo unha vida.
Nado en san Miguel de Sarandón, lugar onde os seus país foron caseiros nos bens do Conde durante un tempo, trasladaríase coa familia ao lugar onde hoxe inda reside na Granxa-Boqueixón, alí mercarían propiedade xunto ao igrexario.
A relación de don Cesáreo coa música comeza aos once anos, cando de xeito autodidacta aprendeu a tocar cunha frauta traveseira de madeira que súa nai lle mercara na feira da Estrada, posiblemente do obradoiro de Riobó. A sorte acompañaríao na instrucción do devandito instrumento: …..Deuse a casualidade de que un fillo do caseiro sabía tocar a frauta e un día cando iamos para o monte co gando coincidimos …..Eu levaba a miña frautiña e el a súa, pola que me foi ensinando as notas….e asi aprendin música.
Xa instalado na Granxa, o noso protagonista comezou a facer labores de sancristán: coidar o camposanto, tocar a campá, axudar á misa… A cambio dos meus servizos pedinlle una gaita e así, con 17 anos, foi cando a encarguei no taller dos Gómez de Ardilleiro. Lembro que soaban moi ben, moi claras as notas no punteiro, preparábanas e logo vendíanas na casa ou nalgunha feira como na festa do Pico.
O paso do tempo fixo que Sr. Cesáreo fose calmando a teima de bo gaiteiro conformando un conxuntiño ben xeitoso acompañándose dunha boa percusión: Xa con aquela gaitiña practiquei ben e saín tocar, xa un se defendía coa gaita grileira con ronqueta e media ronqueta axudado por bombo e tamboril. Estes cambiaban segundo quen estivera libre, teñen vido moito os irmáns Porto, de Codeso, moi bos á percusión.
Eran os anos da preguerra nos que a xente se devertía cao presenza dun conxunto de gaitas. O noso protagonista recorda facer o baile no mesmo domingo de Pascua: …A mocidade acudía en multitude aos bailes. Ás veces tiña de desprazarme na besta ata a festa que tocase e botabamos o día fóra., .. Lembro que una das máis afastadas foi en San Pedro de Ribeira-Touro. fomos pola maña e regresamos a noite..
Tal divertimento e bo ambiente entre a veciñanza viuse truncando co conflito bélico que mudou a historia de España e do que Cesáreo foi partícipe: …Cando a cousa mellor ía estalou a Guerra Civil e paralizou todo….Ao vires da fronte meu irmám Inocencio, moito máis novo ca min, estribillaba algo na gaita e saímos gañar unas perras… Cesáreo, hoxe un veterano da quinta do 36, con 20 anos pasou toda unha guerra en infantería no bando franquista e, como á maioría dos mozos non lle deron a elixir bando.
Logo do conflito bélico, no ano corenta Cesáreo casa con María Agrelo Souto, de Codeso. e desta unión nacen varios fillos, pero tan só Cesáreo Villar Agrelo (1945) mostra interese pola música. Co paso do tempo, o mestre accede a lle ensinar ao seu fillo a tocar a gaita ata que a progresión leva o descendente a fundar os Airiños Do Pico, un cuarteto con dúas gaitas en Si bombo e tamboril.
Boqueixón…Música e Tradición.2014